مبحث 11 مقررات ملی ساختمان

صنعتی‌سازی ساختمان

اگر بتوان در ازای کیفیت مناسب، بهترین بهره‌وری از منابع و امکانات ارایه گردد، می‌توان ادعا کرد که صنعتی‌سازی شده است. با این تعریف است که مهندسان می‌توانند برای حداکثر بهره‌برداری از منابع و امکانات، روش‌های ابداعی خویش را بکار گیرند و با بهترین کیفیت و سرعت زیاد صنعتی‌سازی نمایند. اگر بخواهیم کارهای ساخت حال حاضر جامعه را با این معیارها ارزیابی کنیم، خیلی از کارهای انجام شده امتیاز لازم را برای صنعتی‌سازی کسب نخواهند کرد.

صنعت در طول تاریخ، بهره‌وری از منابع را افزایش داده و همواره کیفیت را بهبود بخشیده است. صنعت پیوسته تلاش می‌کند که زمان تولید را برای واحد محصول کوتاه‌تر نماید. توجه به زمان به عنوان منبعی که در حال گذر است، بسیار اهمیت دارد؛ چیزی که در مملکت ما به آن توجه ناچیزی می‌شود.

با افزایش صنعتي‌سازي در کشور، شورای تدوین مقررات ملی ساختمان، تدوین ضوابط و مقررات صنعتی‌سازی ساختمان را در بخشی مجزا با عنوان مبحث 11 زیر نظر کمیته‌ای تخصصی درنظر گرفته است. کمیته تخصصی مبحث 11 با رویکرد برد-برد- برد به قضیه صنعتی‌سازی نگاه می‌کند. رابطه‌ای موفق خواهد بود که برد طرف مقابل خود را نیز، ببیند. برد سوم، برد جامعه به‌ویژه نسل آینده (نفر غایب) است. بر اساس رویکرد برد-برد-برد معیارهای صنعتی‌سازی به صورت زیر ارایه می‌گردد:

•    افزایش دایمی بهره‌وری از منابع (مالی، انسانی و ماشین‌آلات)؛
•    بهبود دایمی کیفیت؛
•    رعایت محیط زیست؛ و
•    کاهش زمان تولید برای واحد محصول.

اکثریت جامعه مهندسی بر این باورند که صنعتی‌سازی به معنای پیش‌ساختگی است؛ حال آنکه این مفهوم برای انبوه‌سازی (پروژه‌های بزرگ) الزامی نیست. در کارگاه‌های انبوه‌سازی تکرار به شما اجازه می‌دهد تا روش خود را طراحی کنید و ابزار مورد نیاز خود را بخرید. بنابراین، برای جلوگیری از ایجاد ذهنیت اشتباه در جامعه مهندسی، مباحث صنعتی‌سازی در دو حوزه جداگانه تک‌سازی (ساخت و ساز عمومی شهری و روستایی) و انبوه‌سازی با الزامات جداگانه تدوین می‌شود. در ادبیات صنعتی‌سازی دنیا هم، تفاوت انبوه‌سازی صنعتی و تک‌سازی صنعتی به نوعی مبهم است، چرا که صنعتی‌سازی را یک‌جا و در یک مفهوم تعریف می‌کند.

در کشورهای پیشرفته شاید بیش از 15% ساخت و ساز آن انبوه‌سازی نباشد؛ اما بخش تک‌سازی آنها حدود 90% صنعتی شده است؛ چرا که در کارگاه‌ها کار دست، بسیار کم و اکثرا مونتاژ می شود. به عبارت دیگر، رشد یافتگی صنعتی در کشورهای پیشرفته موجب می‌شود که تک‌سازی‌ها از کارخانه تغذیه شوند و این یعنی صنعتی‌سازی در تک‌سازی.

تک‌سازی صنعتی متکی به پیشرفت صنعتی کشور است. با پیشرفت صنعتی کشور، امکان صنعتی‌ساختن تک‌سازی‌ها بالا می‌رود که پایه این موضوع، مدول و استاندارد است. اگر استاندارد کمی و به ویژه کیفی موجود باشد، می‌توان در تک‌سازی‌ها متکی به توان صنعتی کشور بود و یک ساختمان را صنعتی ساخت.

بنابراین، لازمه تک‌سازی صنعتی عبارت است از:

•     مدولارسازی معماری که سازه و تأسیسات را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛
•    استانداردسازی قطعات و مصالح از لحاظ کمی و کیفی؛
•    انعطاف‌پذیری؛ و
•    استفاده از قطعات مدولار.

با اینکه، تولید کارخانه‌ای جواب صنعتی سازی در بخش تک‌سازی است؛ ولی در انبوه‌سازی جواب قطعی صنعت نیست. زیرا در انبوه‌سازی به دلیل وجود تکرار در عملیات، اجازه اتخاذ روش را فراهم می‌کند که با توجه به شرایط محیطی، دانش مردم و سطح رشد یافتگی تکنولوژی جامعه از بین روش‌های مختلف انتخاب می‌شود. در کشورهای جهان سومی مانند ونزوئلا و ایران که سطح پیشرفت صنعتی آنها به حدی نیست که تک‌سازی به آن متکی باشد، به خاطر موهبت تکرار، سازنده قابلیت تدوین روش و صنعتی‌سازی آن را در بحث انبوه‌سازی پیدا می‌کند. زیرا انرژی و هزینه صرف‌شده برای طراحی و مهندسی و مدیریت، درصد ناچیزی (مثلاً یک درصد‎) از کل هزینه می‌باشد. مباحث انبوه‌سازی صنعتی حتی در یک کشور عقب‌مانده آفریقایی نیز جواب می‌دهد.

صنعتی سازی در انبوه‌سازی نمی تواند یکپارچه نباشد. به این معنی که در تمام چرخه حیات از طراحی گرفته تا تخریب (طراحی، ساخت، تعمیر و نگهداری و تخریب) باید یکپارچه باشد. به عبارت ساده، کسی نمی‌تواند مجموعه ای را غیر صنعتی طراحی نماید و فرد دیگری آن را صنعتی اجرا نماید! این اشتباهی است که در مجموعه‌ی ساخت و ساز کشور بسیار تکرار می‌شود.

بنابراین، لازمه انبوه‌سازی صنعتی عبارت است از:

•    تکرارپذیری در عملیات؛
•    امکان ابداع روش؛
•    یکپارچگی در چرخه حیات و
•    استفاده حداکثر از روش‌های مکانیزه.

دبیرخانه کمیته تخصصی مبحث 11 مقررات ملی ساختمان این پایگاه اینترنتی را تأسیس نموده است تا بستری برای تبادل نظر بین اعضا و همکاران کمیته و جامعه‎ی مهندسی کشور فراهم آورد و از خرد جمعی تمامی صاحب‌نظران بهره جوید. بدین وسیله می‌توان در تدوین ضوابط و مقررات صنعتی‌سازی ساختمان منطبق با شرایط کشور تسریع و صنعتی‌سازی را در سطح جامعه ترغیب نمود.